Jakie są główne przyczyny zapalenia wymienia i jak je leczyć?

Mastitis, czyli zapalenie wymienia, to jedna z najczęstszych, a jednocześnie najbardziej kosztownych dolegliwości w stadach krów mlecznych. Powoduje bowiem spadek produkcji, obniżenie jakości mleka, pogorszenie kondycji zwierząt, a w skrajnych przypadkach może prowadzić do śmierci. Co powoduje zapalenie wymienia? W jaki sposób je leczyć i zadbać o właściwą profilaktykę?

Zapalenie wymienia u krowy – przyczyny

Przyczyną zapalenia wymienia u krowy jest zakażenie wywołane drobnoustrojami. Najczęściej są to bakterie  z grupy paciorkowców i gronkowców, a także E. Coli. W niektórych przypadkach mastitis może być również spowodowane przez grzyby, wirusy oraz glony. Drobnoustroje wnikają do strzyku przez kanał strzykowy, a w jego wnętrzu zaczynają się namnażać, powodując narastające zakażenie wymienia. Rozwojowi mastitis sprzyja przede wszystkim brak higieny – niedostateczne jej zachowanie na różnych etapach udoju. Zapalenie wymienia może się również pojawić u zwierząt, które są utrzymywane w nieodpowiednich warunkach – są narażone na wilgoć, wysokie temperatury, a co za tym idzie, na obniżenie odporności organizmu. Ryzyko pojawienia się mastitis rośnie też z wiekiem – starsze krowy chorują zdecydowanie częściej niż młodsze, jest także większe prawdopodobieństwo w pierwszym miesiącu po wycieleniu, gdy produkcja mleka jest najintensywniejsza, a organizm krowy osłabiony po ciąży i porodzie.

Zapalenie wymienia u krowy – objawy

Zapalenie wymienia może przyjąć postać kliniczną lub podkliniczną – w zależności od tego, która z nich dotyka krowę, objawy mogą być różne. W klinicznym przebiegu mastitis obserwujemy zmiany chorobowe zarówno w samym wymieniu, jak i w wyglądzie oraz składzie mleka. Chore wymię jest bolesne, zaczerwienione i opuchnięte, co automatycznie wskazuje na stan zapalny. W mleku pojawiają się natomiast niewielkie pasma lub kłaczki, które są śladami krwi i ropy. Zdarza się również, że mleko zmienia zapach, kolor, konsystencję i wygląd. Krowy cierpiące na kliniczną postać mastitis są też wyraźnie w słabszej kondycji – pobierają mniej paszy, są osłabione, gorączkują i produkują mniej mleka.

W zapaleniu wymienia, które przyjmuje postać podkliniczną, najczęściej nie ma objawów ze strony wymienia – wygląda ono tak, jak zwykle. Spada jednak produkcja mleka, a także pogarsza jego skład. Wzrasta liczba komórek somatycznych, mleko staje się wodniste, a czasem kłaczkowate.  

Ból w zapaleniu wymienia

Zapalenie wymienia u krów należy do chorób najbardziej zagrażających ekonomice produkcji, ale również do najbardziej bolesnych dla krów. Zwierzęta doświadczają średnio silnego lub silnego bólu, który powoduje dodatkowe zachowania chorobowe. Chore krowy są niespokojne podczas dojenia, mniej czasu spędzają na odpoczynku, leżeniu, przeżuwaniu karmy, a także na higienie, co przekłada się na spadek ilości i jakości mleka. Można również zaobserwować zmiany w pozycji podczas leżenia – krowy kładą się bowiem tak, aby nie leżeć na dotkniętym zapaleniem wymieniu.

Jak wyleczyć zapalenie wymienia u krowy?

Podstawową metodą leczenia zapalenia wymienia jest podawanie antybiotyków. Większość – ponad 90 procent – przypadków mastitis ma bowiem podłoże bakteryjne, a co za tym idzie – wymaga antybiotykoterapii. Niestety, pozostałe 10 procent ma etiologię wirusową, grzybową lub jeszcze inną, a więc leczenie antybiotykami nie będzie w ich przypadku skuteczne. W razie ostrych postaci zapalenia wymienia zawsze jednak warto podać antybiotyk, a jego rodzaj oraz forma podania powinny być za każdym razem dobierane indywidualnie. W leczeniu mastitis dobre rezultaty dają leki na zapalenie wymienia podawane dowymieniowo – ich skuteczność sięga 70-80 procent. Jeśli zapalenie wymienia ma szczególnie ciężki przebieg, leki podawane miejscowo powinny być uzupełnione o antybiotyki ogólnoustrojowe. Zastrzyki na zapalenie wymienia, podawane domięśniowo, przyczyniają się do szybszego złagodzenia objawów, a także podwyższają wskaźnik wyleczeń z mastitis. 

Czy na zapalenie wymienia u krowy domowe sposoby mogą pomóc?

Podstawą w leczeniu zapalenia wymienia u krów jest stosowanie antybiotyków. W niektórych przypadkach możliwe jest jednak uniknięcie terapii – najczęściej wtedy, gdy zapalenie ma charakter podkliniczny, wymię nie jest obrzęknięte, a w mleku pojawiają się kłaczki jedynie na początku zdajania. Jednym ze sposobów leczenia mastitis bez udziału antybiotyków jest stosowanie specjalnych maści, które pielęgnują skórę wymienia i mają działanie przeciwzapalne. Maści, które mają w swoim składzie miętę pieprzową lub salicylany, wspomagają procesy obronne zachodzące w wymieniu, działają przeciwobrzękowo i tonizująco, hamują rozwój mikroorganizmów zarówno na powierzchni, jak i wewnątrz wymienia. Maść jest dobrym rozwiązaniem na nawracające zapalenie wymienia, pod warunkiem, że ma ono łagodny przebieg. Co więcej, trzeba pamiętać o systematycznym, codziennym badaniu wymienia – jeśli jego wygląd się pogorszy, konieczne będzie włączenie antybiotykoterapii.

Profilaktyka mastitis – czy zapalenia wymienia można uniknąć?

Zapalenie wymienia to jedna z najczęstszych chorób o złożonej etiologii, nie ma więc możliwości, aby zminimalizować do zera ryzyko jej pojawienia się w stadzie. Podobnie jednak, jak w przypadku innych chorób bydła, wiele zależy od hodowcy i jego dbania o stado, higienę zwierząt, prawidłowe warunki bytowania, a także właściwe odżywianie. Zaniedbywanie zwierząt w zakresie żywienia lub higieny to prosta droga do problemów zdrowotnych, które przekładają się na gorsze wyniki finansowe z prowadzonej działalności.

Co zmniejsza ryzyko wystąpienia mastitis w stadzie?

• Higiena doju – dój zaczyna się od przedzdajania, czyli zdojeniu strug mleka z każdej ćwiartki. Powala to na ocenę czystości, konsystencji, koloru i zapachu mleka. Kolejnym krokiem jest masaż przedudojowy wymienia oraz dokładne czyszczenie strzyków za pomocą preparatu dezynfekującego.
• Dipping poudojowy – pamiętajmy, że po zakończonym udoju kanały strzykowe jeszcze przez około pół godziny otwarte, a wszelkie zakaźne drobnoustroje bezproblemowo wnikają do wnętrza wymienia. Niezwykle istotny jest więc dipping poudojowy, przeprowadzany od razu po zakończeniu doju. Polega na zanurzeniu strzyków w specjalnym preparacie o właściwościach ochronnych i odkażających, dzięki czemu z ich powierzchni usuwane są wszelkie czynniki chorobotwórcze, które mogłyby wniknąć przez strzyki do wymienia.
• Czyste aparaty udojowe – wszystkie elementy automatycznego systemu udojowego powinny być utrzymywane w czystości, regularnie dezynfekowane i odkażane.
• Czyste ręce dojarza – to na nich mogą znajdować się patogeny, które podczas dojenia mogą przenosić się na strzyki i wymiona.
• Higiena w oborze – krowy powinny mieć zapewnione czyste i bezpieczne warunki. Należy zadbać o regularną dezynfekcję obory, prawidłową temperaturę oraz wentylację. Bardzo ważna jest również higiena legowisk, na których krowy leżakują przez kilkanaście godzin dziennie. Kontakt wymienia z brudnym legowiskiem to prosta droga do zakażeń i stanów zapalnych.
• Prawidłowe żywienie – nie tylko higiena ma wpływ na ograniczenie przypadków mastitis w stadzie. Równie ważna jest zbilansowana pasza, zawierająca odpowiednie proporcje energii i białka, a także witamin i minerałów. Pasza powinna dostarczać zwierzętom wszystkich substancji niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Gdy działa on na wysokich obrotach, organizm zwierzęcia dużo lepiej radzi sobie z patogenami obecnymi w jego najbliższym otoczeniu.
• Ograniczenie stresu zwierzęciu – na zwiększone ryzyko powstawania infekcji narażone są zwierzęta w stresie, który ma miejsce między innymi podczas przepędzania cielnych jałówek, a także przy wszelkich zmianach w systemie chowu. Nawet niedelikatne obchodzenie się ze zwierzętami podczas udoju i codziennej obsługi może zwiększać ich podatność na choroby.

Nie szukaj oszczędności na zdrowotności

Właściciele stad krów mlecznych, w których wystąpiło zapalenie wymienia, często decydują się na skrócenie antybiotykoterapii ze względu na wysokie koszty i obniżenie ekonomiki produkcji. Nie jest to dobry pomysł – skracanie czasu podawania antybiotyku może zaburzać odporność zwierząt i sprawia, że kolejne szczepy bakterii powodujących mastitis stają się antybiotykoodporne. Takie postępowanie może również spowodować, że zapalenie wymienia będzie nawracać, przyjmując coraz poważniejszą i trudniejszą do wyleczenia postać. Leki czy zastrzyki na zapalenie wymienia należy więc podawać zgodnie z harmonogramem leczenia – bez jego niepotrzebnego skracania.

Monitoring stada jako element profilaktyki

W dbaniu o zdrowie i dobrostan zwierząt coraz bardziej pomocne są nowoczesne systemy do monitorowania krów mlecznych. Pozwalają one hodowcom zoptymalizować produkcję, zwiększyć zdrowotność zwierząt i wskaźnik reprodukcji. Jednym z systemów do monitorowania stada, który przyda się nie tylko w profilaktyce zapalenia wymienia, ale również innych dolegliwości zdrowotnych krów mlecznych jest SenseHub. Jedną z funkcji tego rozwiązania jest wczesne wykrywanie problemów zdrowotnych: zapalenia wymienia, macicy, kwasicy ketonowej, przemieszczenia trawieńca i innych. Dzięki monitoringowi hodowca wie o problemie zdrowotnym, zanim pojawią się objawy kliniczne, spadek produkcji czy gorsze parametry w badaniach mleka. Dzięki SenseHub można również monitorować kondycję zwierząt po rozpoczęciu leczenia, efekty podawania leków  i innych form leczenia zaleconego przez lekarza weterynarii. SenseHub to profesjonalne wsparcie dla każdego hodowcy, który inwestuje w nowoczesne, innowacyjne technologie, mające na celu zwiększenie wydajności produkcji przy jednoczesnym dbaniu o dobrostan krów mlecznych.