Żywienie bydła: kompletny poradnik, czyli o czym trzeba pamiętać?

Prowadzenie hodowli bydła, zarówno mlecznego, jak i mięsnego, wymaga szczególnej dbałości o dobrostan zwierząt i jak najlepsze warunki do życia. Ma to bowiem przełożenie na zyski osiągane z produkcji. Jednym z kluczowych aspektów jest żywienie bydła, które wymaga od hodowcy ogromnej wiedzy, doświadczenia, a także regularnej obserwacji stada i – w razie konieczności – prawidłowego modyfikowania dawki pokarmowej.

Różnice w żywieniu bydła mlecznego i mięsnego

Choć żywienie bydła jest tak samo istotne w przypadku bydła mlecznego i mięsnego, trzeba pamiętać także o różnicach. W prowadzeniu wysoko produkcyjnej hodowli bydła mlecznego najważniejsze jest żywienie ukierunkowane na jak największą wydajność mleczną połączoną z doskonałymi parametrami mleka. Żywienie bydła mięsnego ma na celu uzyskanie dobrych przyrostów w krótkim czasie, a także odpowiednich parametrów mięsa. Różnice w żywieniu mogą się pojawiać także w zależności od rasy bydła, jego wieku i kondycji zdrowotnej, okresu laktacji, a także płci – w przypadku bydła mięsnego krowy mamki wymagają nieco innego składu dawki pokarmowej niż byki opasowe, których głównym zadaniem jest przybieranie na masie.

Żywienie bydła mlecznego – najważniejsze zasady

W żywieniu krów mlecznych hodowcy mają do wyboru trzy różne systemy:

PMR (ang. partially mixed ration)

Ten system żywienia polega na tworzeniu niekompletnych dawek pokarmowych opartych na paszach objętościowych. Wszystkie zwierzęta otrzymują jedną kompletną porcję uwzględniającą ich dzienne zapotrzebowanie. Jednak dla tych krów, które produkują większe ilości mleka, podawane są większe porcje paszy treściwej. Każde zwierzę otrzymuje więc codziennie dawkę dopasowaną do jego indywidualnych potrzeb.

TMR (ang. total mixed ration)

TMR to model żywienia, który jest najczęściej spotykany w gospodarstwach, nastawionych na jak największą produkcję i wydajność mleczną. Wszystkie zwierzęta otrzymują pełną dawkę pokarmową, złożoną z paszy treściwej i objętościowej, a także dodatki paszowe zawierające witaminy i minerały. Skład TMR jest natomiast dostosowany do konkretnej grupy zwierząt, w zależności od tego, w jakiej fazie laktacji aktualnie się znajdują.

Tradycyjny system żywienia

Tradycyjny system żywienia najczęściej stosowany jest w mniejszych gospodarstwach. Polega na oddzieleniu paszy treściwej od objętościowej, dzięki czemu hodowca ma wpływ na to, ile i jakiej paszy jest podawane w dawce pokarmowej. Taka forma żywienia ma jednak swoje minusy – krowy są bowiem wybiórcze pokarmowo i mniej chętnie sięgają po paszę, która jest dla nich mało smakowita lub mniej atrakcyjna.

Każdy hodowca powinien wybrać taki system żywienia, który będzie najbardziej odpowiedni w jego systemie produkcji. Kolejną kwestią jest dbanie o odpowiednie proporcje pasz treściwych i objętościowych w codziennym żywieniu bydła. Pasze treściwe powinny stanowić około 20 % mieszanki pokarmowej. Wśród pasz treściwych najczęściej stosuje się ziarna zbóż, nasiona roślin motylkowatych, śruty poekstrakcyjne. W przypadku bydła mlecznego dobrze sprawdzają się również treściwe pasze, uważane za mlekopędne, takie jak wysłodki buraczane czy otręby pszenne. Żywienie bydła wymaga również podawania dużych ilości pasz objętościowych – powinny one stanowić około 80 % dawki pokarmowej. Najlepsze pasze objętościowe to siano, słoma, a także kiszonki i sianokiszonki, które krowy chętnie jedzą ze względu na ich dużą smakowitość.

Wśród najważniejszych zasad w żywieniu krów mlecznych należy wymienić:

• Prawidłową strukturę paszy – każda dawka pokarmowa powinna być rozdrobniona i wymieszana tak, aby krowy nie miały możliwości wybierania z niej jedynie smakowitych składników. Te mniej smaczne również są niezbędne do prawidłowego żywienia.

• Bezpieczeństwo i zdrowotność – pasze dla bydła powinny być właściwie przygotowane i przechowywane. Dotyczy to w szczególności paszy objętościowej w postaci kiszonki czy sianokiszonki. Nie mogą być one nadpleśniałe lub zepsute wskutek niewłaściwego przechowywania. Konieczne jest zachowanie beztlenowych warunków w pryzmach czy balotach, dzięki czemu nie rozwijają się w nich szkodliwe bakterie i inne drobnoustroje chorobotwórcze, które negatywnie wpływają na zdrowotność zwierząt.

• Higiena stołów paszowych i żłobów i stołów paszowych – krowy powinny mieć zapewnione sterylne warunki podczas pobierania pokarmu. Należy na bieżąco usuwać niedojady, nie dopuszczać do sytuacji, w których zaczęłyby się rozkładać w żłobach i stawać się idealną pożywką dla rozwoju bakterii.

• Regularne karmienie – krowy mleczne powinny być karmione w możliwie równych odstępach czasu, najlepiej 2-3 razy w ciągu dnia. Podawanie jednorazowo zbyt dużej dawki powoduje, że zwierzęta nie pobierają całej paszy, przez co jej część zaczyna się psuć i trzeba ją spisać na straty, co znacznie podnosi koszty żywienia i całej produkcji.

• Dopasowanie żywienia do fazy laktacji – nie wszystkie krowy w stadzie powinny dostawać taką samą dawkę pokarmową. Należy ją dostosować do fazy laktacji – innego żywienia potrzebują krowy w szczycie laktacji, a innego krowy zasuszane.

Żywienie bydła wysokomlecznego – fazy laktacji

Prawidłowe żywienie bydła mlecznego wymaga dopasowania ilości i rodzaju pożywienia do fazy laktacji. Wczesny okres laktacji, który obejmuje czas tuż po wycieleniu do około 70 dni, wymaga zwiększenia dawki pokarmowej. Krowy w tym czasie muszą bowiem uzupełniać ujemny bilans energetyczny i braki powstałe w trudnym okresie ciąży. We wczesnej fazie laktacji pojawia się zwiększona produkcja mleka, krowy korzystają ze zgromadzonych rezerw tłuszczowych, które należy na bieżąco uzupełniać.

Kolejnym etapem laktacji jest faza dojrzała, która trwa od około 70 dnia po porodzie, aż do czasu zasuszania. W tym czasie najważniejsze jest utrzymanie produkcji mleka na stałym, wysokim poziomie. Krowy stabilizują swoją wagę, mają lepszą kondycję, a ich żywienie musi być utrzymane we właściwych proporcjach. Ilość paszy treściwej dostosowuje się do wagi zwierzęcia. Masa paszy treściwej nie powinna przekraczać 2,5 % masy zwierzęcia.

Ostatnią fazą laktacji jest zasuszanie, czyli wyhamowanie produkcji mleka u krowy, która jest już w kolejnej zaawansowanej ciąży i potrzebuje przygotować organizm do porodu. Powinno się ono zacząć mniej więcej na 7-9 tygodni przed planowanym wycieleniem. W tym czasie krowa potrzebuje więcej energii, co przekłada się na zwiększenie dawki pokarmowej o około 10-20 procent w porównaniu do ilości podawanych w dojrzałej fazie laktacji.

Dodatki paszowe, lizawki i woda

W prawidłowym żywieniu krów mlecznych bardzo ważne jest zapewnienie zwierzętom nie tylko głównych składników pokarmowych, ale również odpowiedniej porcji witamin i minerałów. Czasem konieczne jest również uzupełnienie niedoborów aminokwasów i białka. Należy więc umiejętnie dobierać dodatki paszowe, które wyeliminują ewentualne niedobory, a co za tym idzie – ograniczą występowanie chorób metabolicznych. Witaminy i minerały można podawać zarówno w formie dodatków do paszy, jak i dobrej jakości lizawek. Nie zapominajmy również o stałym dostępie do świeżej wody. Krowy w okresie wysokiej laktacji potrzebują jej nawet 5 litrów na każdy litr wyprodukowanego mleka, co przy wydajności mlecznej na poziomie 40 litrów oznacza pobieranie około 200 litrów wody dziennie.

Monitoring stada skutecznie wspiera prawidłowe żywienie

Żywienie bydła wysokomlecznego ma ogromny wpływ nie tylko na wydajność mleczną i jakość produkowanego mleka, ale również na zdrowotność stada, obniżenie ryzyka występowania groźnych chorób oraz na prawidłowy rozród. W codziennym żywieniu bydła, szczególnie w stadzie liczącym kilkadziesiąt i więcej sztuk, doskonałym rozwiązaniem są systemy do monitoringu stada, które sprawnie wykrywają wszelkie nieprawidłowości zarówno na poziomie całego stada, jak i pojedynczych osobników. Nowoczesna aplikacja to skuteczne wsparcie dla hodowców, które pozwala na uzyskanie lepszych wyników produkcyjnych, a co za tym idzie – także finansowych.

Żywienie bydła mięsnego – czym się różni?

Prawidłowe żywienie bydła mięsnego pod wieloma względami rządzi się podobnymi zasadami, jakie obowiązują w przypadku krów wysokomlecznych. Niezbędne jest dbanie o ilość i jakość codziennej dawki pokarmowej, uzupełnianie niedoborów za pomocą dodatków paszowych, a także dbanie o higienę paszy, szczególnie kiszonek i sianokiszonek. W żywieniu bydła mięsnego pojawiają się jednak znaczące różnice, wynikające ze sposobu prowadzenia hodowli i miejsca utrzymywania zwierząt. Podczas gdy krowy wysokomleczne większość życia spędzają w oborze przy stole paszowym, w hodowli bydła mięsnego duże znaczenie ma wypas pastwiskowy.

Żywienie w produkcji bydła mięsnego pochłania więcej niż połowę wszystkich kosztów utrzymania stada, powinno więc być odpowiednio zaplanowane z uwzględnieniem możliwości, jakie posiada gospodarstwo. Inne rozwiązania stosowane są w hodowlach, które dysponują sporą powierzchnią pastwisk i użytków zielonych, a co innego sprawdza się w przypadku hodowców, którzy takich możliwości nie mają. Bez względu na sposób utrzymywania stada, ważne jest ustalenie zapotrzebowania całego stada na składniki odżywcze, a także ustalić potrzeby pojedynczych sztuk. Ważne jest dostosowanie żywienia do rasy zwierząt, ich wieku, a także płci. Karmienie krów mamek rządzi się innymi zasadami niż opasanie byków.

Opasanie bydła mięsnego

Opas bydła mięsnego to sposób karmienia odsadzonych od matek cieląt, a także młodych osobników, które są utrzymywane z przeznaczeniem na ubój. Celem opasu jest uzyskanie wysokich przyrostów wagowych, a także dobrej jakości mięsa. Ważna jest więc nie tylko ilość podawanej paszy, ale również jej jakość i odpowiednie proporcje poszczególnych składników pokarmowych. Hodowcy bydła mięsnego mają do wyboru 3 metody opasu:

Opas ekstensywny

Żywienie w tej formie może być prowadzone nawet przez 36 miesięcy, nie jest to więc metoda szybkiego opasania. Zwierzęta przez dwa sezony są wypasane na pastwisku, a jeden spędzają w oborze. Podczas wypasu korzystają głównie ze świeżej trawy. W okresie zimowym są natomiast karmione paszą treściwą w postaci śruty zbożowej, zboża, wysłodków buraczanych, a także kiszonką lub sianokiszonką.

Opas półintensywny

Opas półintensywny odbywa się naprzemiennie: jeden sezon opasy spędzają na pastwisku, a następny w oborze. Podczas opasu na pastwisku żywią się głównie z zielonkami, są też dokarmiane paszami objętościowymi. W oborze natomiast otrzymują najczęściej kiszonkę z kukurydzy oraz paszę treściwą.

Opas intensywny

Opas intensywny to najszybszy sposób na uzyskanie dobrych przyrostów. Trwa zdecydowanie krócej – od 18 do 20 miesięcy i odbywa się przez cały czas w oborze lub innym pomieszczeniu gospodarskim. Zwierzęta są przez cały rok żywione dobrej jakości kiszonkami, do których dodawana jest pasza treściwa. W takiej formie żywienia głównym zadaniem hodowcy jest stała obserwacja stada, obserwowanie przyrostów i kondycji zwierząt, a także modyfikowanie dawki pokarmowej w zależności od wyników tych obserwacji.

Najważniejsze zasady w żywieniu bydła mięsnego

Wybór konkretnej formy opasu to niejedyne zadanie hodowcy, któremu zależy na jakości i wydajności produkcji mięsa. W hodowli bydła mięsnego warto stosować się do kluczowych zasad, takich jak:

• Bez wody nie ma przyrostów – całe stado powinno mieć nieograniczony dostęp do świeżej wody. Jej stała obecność jest niezbędna do szybkich przyrostów, prawidłowego rozwoju, a także do utrzymania wysokiej zdrowotności. Niedobory wody szybko skutkują słabszymi efektami produkcyjnymi.

• Podobny skład pokarmu – układ pokarmowy przeżuwaczy, szczególnie młodych osobników, kiepsko reaguje na zmiany w składzie dawek pokarmowych i bardzo powoli przyzwyczaja się do nowych form pokarmu. Warto więc zadbać o to, by na co dzień miały podawane taką samą paszę, zarówno jeśli chodzi o jej ilość, jak i skład.

• Ograniczona ilość paszy treściwej – jednorazowa dawka paszy treściwej (np. śruty czy wysłodków) nie powinna przekraczać 1,5 kilograma na jednego osobnika. Zbyt duża ilość pasz treściwych prowadzi do zakwaszenia mikroflory w układzie pokarmowym, co w następstwie powoduje szereg dolegliwości zdrowotnych.

• Kolejność ma znaczenie – każda dawka pokarmowa powinna nie tylko zawierać optymalną ilość poszczególnych składników pokarmowych, ale również musi być podawana w konkretnej kolejności. Zwiększa to przyswajalność paszy i wpływa na lepsze trawienie. Najpierw podaje się paszę objętościową, taką jak sianokiszonka, słoma lub siano, następnie kukurydzę, a dopiero potem paszę treściwą uzupełnioną o dodatki paszowe, zawierające składniki mineralne i witaminy.

• Karmienie o stałych porach – punktualność zadawania pasz również ma wpływ na szybkość przyrostów i właściwe trawienie składników pokarmowych. Należy zachowywać równe odstępy czasu pomiędzy kolejnymi karmieniami.

Prawidłowe żywienie wpływa na zdrowie, rozród i kondycję stada

Odpowiednie żywienie krów mięsnych ma wpływ nie tylko na przyrosty oraz jakość produkowanego mięsa, ale pod wieloma innymi względami ma znaczenie ekonomiczne. Dobrze dobrane dawki pokarmowe, struktura i skład paszy wpływają na kondycję zwierząt, są niezbędne w profilaktyce wielu chorób, poprawiają funkcjonowanie układu odpornościowego, a także korzystnie działają na rozrodczość. Hodowcy, którym zależy na utrzymaniu produkcji na wysokim poziomie, powinni więc kwestię żywienia traktować priorytetowo, dbając o jak najlepszą jakościowo paszę, jej prawidłowe przechowywanie i podawanie zgodnie z ustalonymi zasadami.

Monitoring stada ułatwia codzienną obserwację

W prawidłowym żywieniu stada, a także monitorowaniu wskaźników rozrodu i zdrowotności zwierząt pomocne są nowoczesne rozwiązania – szczególnie dobrze sprawdzają się w przypadku dużych stad, liczących kilkadziesiąt lub kilkaset osobników, których monitoring na podstawie obserwacji może być utrudniony. System monitorowania bydła mięsnego wspiera hodowcę w jego codziennej pracy, ułatwia obserwację rui, planowanie rozrodu, a także wskazuje, którym osobnikom w stadzie należy bliżej się przyjrzeć, zwrócić uwagę na ich kondycję zdrowotną oraz odżywianie. Hodowcy, którym zależy na dobrych wynikach ekonomicznych, coraz częściej korzystają ze wsparcia zaawansowanych aplikacji – ich zakup dosyć szybko się zwraca w postaci lepszych wskaźników rozrodu i zdrowotności stada, a co za tym idzie – wyższych zysków ze sprzedawanego mięsa.