Czym jest ketoza u krów? Wpływ ketozy na efektywność produkcji mleka

Ketoza jest jedną z najpoważniejszych dolegliwości wysokowydajnych krów mlecznych, pojawiającą się w okresie okołowycieleniowym. W tym czasie zwierzęta są narażone na spore straty energetyczne, które nie są obojętne dla ich zdrowia i kondycji. Jak ketoza wpływa na efektywność produkcji? Czy można ograniczyć jej negatywne skutki?

Czym jest ketoza u krów?

Ketoza u krów to nadmiernie wysoki poziom związków ketonowych zarówno we krwi, moczu i wydychanym powietrzu, jak i w produkowanym mleku. Dotyczy krów w okresie okołowycieleniowym zarówno tych, które są jeszcze przed porodem, jak i tych w pierwszych tygodniach po wycieleniu. Najczęściej rozwija się w dwóch pierwszych miesiącach laktacji i dotyka – w odróżnieniu od wielu innych chorób bydła – najlepszych krów w stadzie, które produkują najwięcej mleka.

Rozwój ketozy związany jest ze znacznym wzrostem zapotrzebowania energetycznego krowy po wycieleniu oraz zmniejszonym pobraniem paszy po porodzie. Krowa je zdecydowanie mniej, niż wynosi jej zapotrzebowanie żywieniowe, co przekłada się na zaburzenia w układzie pokarmowym. Bakterie żwaczowe produkują mniej kwasu propionowego, w wątrobie zmniejsza się produkcja glukozy, a powiązana z nią trzustka produkuje mniej insuliny, hormonu odpowiedzialnego za uwalnianie glukozy z rezerw znajdujących się w organizmie do krwi. Efekt jest taki, że energia do wszelkich czynności życiowych zwierzęcia zaczyna być pobierana z zapasów tłuszczu, które w procesie rozpadu uwalniają ciała ketonowe. Krowa gwałtownie chudnie, a produkowane mleko znacznie traci na jakości.

Czy wszystkie krowy cierpią na ketozę?

Choć ketoza wydaje się powszechnym problemem w stadach wysokoprodukcyjnych, okazuje się, że wiele zależy od hodowcy, a rozwój choroby jest wynikiem jego zaniedbań. Do najczęstszych przyczyn ketozy należy bowiem źle przeprowadzony okres przejściowy, a także błędy żywieniowe – zbyt mało energii w dawce pokarmowej. Duży wpływ na pojawienie się ketozy ma również dobrostan stada i zdrowotność zwierząt. Na ketozę częściej zapadają krowy, które mają inne dolegliwości spowodowane niewłaściwym żywieniem, są zestresowane oraz utrzymywane w nieodpowiednich dla nich warunkach.

Objawy i diagnoza ketozy

Jednym z oczywistych i najczęstszych objawów ketozy jest widoczny gołym okiem spadek masy ciała krowy, który wprawne oko hodowcy jest w stanie zauważyć już po kilku dniach. Krowa, która zużywa dużo więcej energii, niż pobiera ją w paszy, zaczyna bardzo szybko chudnąć. Do innych charakterystycznych objawów ketozy zaliczamy:

• Osłabienie apetytu – zwierzę słabo pobiera paszę, jest wybiórcze pokarmowo, nie zjada całej zadanej dawki.

• Obniżona produkcja i jakość mleka – krowy dotknięte ketozą dają nie tylko mniej mleka, ale jest ono również gorszej jakości – zawiera więcej tłuszczu przy znacznie obniżonej zawartości białka.

• Zaparcia i problemy z wypróżnianiem – zmniejszone pobieranie pokarmu i powstające niedobory pokarmowe skutkują zaburzeniami w pracy układu trawiennego. Pojawiają się zaparcia, które często wymagają interwencji lekarza weterynarii.

• Ryczenie i niepokój – krowy w ketozie są niespokojne, zachowują się zupełnie inaczej niż reszta stada, co dodatkowo ułatwia namierzenie jednostek wymagających szczególnej uwagi, diagnozy i leczenia.

• Objawy neurologiczne – zdarza się, że krowy dotknięte ketozą mają problemy związane z układem nerwowym. Bywają agresywne, mają problem z koordynacją ruchów i prawidłowym chodem.

Powyższe objawy dotyczą jednak postaci klinicznej ketozy, w której zwierzę rozwija całe spektrum objawów. Warto jednak pamiętać, że bardzo często występuje również postać subkliniczna, która nie daje widocznych objawów u zwierzęcia – objawia się obecnością ciał ketonowych w mleku, a także w moczu i krwi zwierzęcia. Postać subkliniczna może jednak przejść w pełnoobjawową, kliniczną ketozę. To dlatego ważna jest obserwacja i wczesna diagnoza krów po wycieleniu – im szybciej po stwierdzeniu ketozy zostanie włączone prawidłowe leczenie oraz odpowiednie żywienie, tym szybciej można problem wyleczyć, a zwierzę wróci do formy bez większego uszczerbku na zdrowiu.  

Leczenie krów z ketozą

Ketozę u krów można wykryć za pomocą prostych testów paskowych, a także badań krwi. Jeśli hodowca zauważy jakiekolwiek objawy wskazujące na ketozę, powinien skonsultować się z lekarzem weterynarii. Objawy łagodnej ketozy można zniwelować poprzez zmiany żywieniowe, jeśli jednak mamy do czynienia z poważną postacią kliniczną, konieczne będzie zastosowanie specjalistycznego leczenia. Najczęściej ketozę leczy się glikolem propylenowym, który podaje się krowom dotkniętym ketozą raz dziennie w ilości 300 ml, bezpośrednio do pyska. Leczenie trwa zwykle od 3 do 5 dni. Często pomocna bywa również suplementacja witaminy B12 oraz podawanie glukozy w postaci dożylnej.

Negatywne konsekwencje ketozy

Ketoza pojawiająca się u krów na początku laktacji ma duży wpływ na obniżenie produkcji mleka, a także na kondycję i dobrostan zwierząt, które znacznie tracą na wadze, a ich układ odpornościowy osłabia się, przez co są narażone na wiele dodatkowych chorób. Ketoza znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia takich jednostek chorobowych, jak lewostronne przemieszczenie trawieńca, metritis, a także zwiększa nasilenie zapalenia wymienia. Choroby te zmniejszają wydajność krowy w stadzie, a jej utrzymanie może stać się nieopłacalne na tyle, że hodowca może podjąć decyzję o jej uboju.

Spadek produkcji mleka

Zmniejszona produkcja mleka jest jedną z najpoważniejszych konsekwencji ketozy. Utrata produkcji szacowana jest na około 1-1,5 kg na dzień, co w skali całej laktacji (trwającej około 300 dni) powoduje spadek na poziomie 300 kg. Jeśli na ketozę w stadzie cierpi kilkanaście lub kilkadziesiąt krów jednocześnie, spadek produkcji jest już mocno widoczny i przynosi spore straty ekonomiczne. Co więcej, zmienia się również jakość mleka. Duży niedobór energii u krów dotkniętych ketozą prowadzi do zmian w jego składzie – obniża się zawartość białka przy jednoczesnym wzroście zawartości tłuszczu.

Choroby towarzyszące

Obniżenie masy ciała i niedobór energii u krów dotkniętych ketozą przekłada się na słabszą odpowiedź immunologiczną i osłabienie działania układu odpornościowego. W okresie okołowycieleniowym krowy są narażone na wiele chorób towarzyszących, które dodatkowo osłabiają ich kondycję oraz przydatność produkcyjną. Wystąpienie mastitis, metritis i innych chorób wymagających leczenia antybiotykami wpływają na zmniejszenie produkcji przy jednoczesnym wzroście jej kosztów, związanych z leczeniem weterynaryjnym. Zapobieganie ketozie leży więc w interesie hodowcy i jest zdecydowanie tańsze niż późniejsze leczenie jej skutków.

Problemy z rozrodem

Badania nad rozrodem u krów wskazują, że deficyt energetyczny na początku laktacji oraz związana z nim ketoza (zarówno w postaci klinicznej, jak i subklinicznej) mogą mieć wpływ na problemy z rozrodem. Krowy z wysokim stężeniem ciał ketonowych we krwi mogą mieć problemy z zajściem w kolejną ciążę ze względu na przedłużający się okres spoczynku jajników. Obniżenie płodności i wydłużenie okresu pomiędzy kolejnymi wycieleniami to dodatkowy problem hodowców, spowodowany ketozą, który można wyeliminować poprzez odpowiednio prowadzoną profilaktykę.

Wpływ ketozy na produkcję mleka

Ketoza jest problemem, który wielowymiarowo wpływa na produkcję mleka i może znacznie obniżyć zyski z gospodarstwa. Stratą oczywistą jest niższy zysk ze sprzedaży mleka, którego jest mniej, a jego słabsza jakość wiąże się z niższymi stawkami otrzymywanymi ze sprzedaży. Kolejnym kosztem ketozy, jaki musi ponieść hodowca, jest konieczność diagnozy i leczenia wszystkich krów dotkniętych ketozą. Jeśli jest ich w stadzie kilkanaście lub kilkadziesiąt, koszty opieki weterynaryjnej stają się naprawdę poważne. Dużą stratą w ujęciu długoterminowym jest również problem z rozrodem krów dotkniętych ketozą – zwiększa się okres między wycieleniami, co dodatkowo negatywnie wpływa na wysokość produkcji. Jest więc oczywiste, że ketoza to problem, któremu zdecydowanie lepiej jest zapobiegać. Nie zawsze da się jej uniknąć, jednak hodowca może zrobić naprawdę wiele, aby w jego stadzie ketoza stała się problemem jednostkowym.

Zbilansowana dawka pokarmowa – mniejsze ryzyko wystąpienia ketozy

O tym, że prawidłowe żywienie ma ogromny wpływ na utrzymanie dobrostanu stada i wysokiego poziomu produkcji, nie trzeba żadnego hodowcy przekonywać. Nie inaczej jest w przypadku profilaktyki ketozy – zbilansowana dawka pokarmowa jest fundamentem, jeśli chodzi o wydajność mleczną oraz parametry uzyskiwanego mleka. Jest również niezbędna dla utrzymania zdrowotności stada, szczególnie tych krów, które znajdują się w okresie okołowycieleniowym. Niepełnowartościowa pasza o niskiej zawartości energii to prosta droga do ketozy i innych chorób metabolicznych.

Jak poprzez żywienie można zapobiec ketozie? Przede wszystkim, należy zadbać o zwiększenie dawki pokarmowej nie dopiero po porodzie, a nawet kilka tygodni przed spodziewanym wycieleniem. Pasza powinna pokrywać zwiększone zapotrzebowanie na energię krowy, która przed porodem ma zmniejszony apetyt. Nie może być jednak zbyt duża, aby nie prowadzić do zatuczenia krowy przed porodem. Jeśli krowa nadmiernie przybierze na wadze, spowoduje to dodatkowe problemy metaboliczne, a także sprawi, że poród będzie zdecydowanie trudniejszy.

Co powinny jeść krowy w okresie okołowycieleniowym? Warto zadbać przede wszystkim o dobrej jakości paszę objętościową, która dobrze wypełnia żwacz i zapewnia jego prawidłowe funkcjonowanie. Przydadzą się również dodatki pokarmowe, czyli specjalne preparaty zawierające skoncentrowaną energię, białko, a także zestaw witamin i minerałów, których organizm krowy przed wycieleniem i po porodzie potrzebuje w zwiększonej ilości. Jeśli krowy zmagają się z brakiem apetytu, dobrym rozwiązaniem mogą być preparaty zawierające kultury drożdży, które pobudzają łaknienie i zwiększają pobieranie paszy.

Stała obserwacja stada

Zagrożenie ketozą w stadach krów wysokomlecznych jest ogromne. Hodowcy, którym zależy na wysokiej produkcji i ograniczeniu ryzyka negatywnych skutków ketozy, powinni na bieżąco monitorować całe stado, szczególnie przyglądając się tym krowom, które są tuż przed porodem lub niedawno się wycieliły. Dużym ułatwieniem może być w tym zakresie nowoczesny system do monitoringu stada, który ułatwia szybkie namierzanie  nieprawidłowości w kondycji i zachowaniu poszczególnych zwierząt. Na stronie Allflex można znaleźć zaawansowany technologicznie, inteligentny system, który na bieżąco monitoruje wszystkie zwierzęta znajdujące się w stadzie, w szczególności te, które znajdują się w okresie wysokiego ryzyka (przed porodem i po wycieleniu). Dzięki uzyskanym informacjom hodowca może na bieżąco reagować na wszelkie nieprawidłowości i podejmować natychmiastowe działania. System pozwala na wykrycie ketozy i innych poważnych chorób bydła nawet wtedy, gdy nie dają jeszcze widocznych objawów. Można więc rozpocząć leczenie w takiej fazie choroby, która umożliwia całkowity powrót do zdrowia i dobrostanu.